GONADOUBERYNA (CZYNNIK UWALNIAJĄCY GONADOTROPINĘ)

Neurohormon ten wyizolowały z podwzgórzy świń i owiec zespoły pod kierunkiem Schally’ego i Guillemina w 1971 r. Jest dekapeptydem o sekwencji aminokwasów piro-Glu-His-Trp-Ser-Tyr-Gly-Leu-Arg-Pro-Gly(NH2). Endogenna gonadoliberyna jest uwalniana z zakończeń nerwowych wyniosłości przyśrodkowej (eminentia medicdis) podwzgórza do naczyń układu wrotnego przysadki. Ostatnio doniesiono także o występowaniu gona- doliberyny lub podobnej substancji poza podwzgórzem, m.in, w jajniku, jądrze oraz zwojach układu autonomicznego.

Wydzielanie endogennej gonadoliberyny jest kontrolowane przez steroidy płciowe oraz aminy biogenne i prostaglandynę Ez. Estradiol ma działanie dwukierunkowe: nasila i hamuje uwalnianie gonadoliberyny. Testosteron hamuje uwalnianie gonadoliberyny oraz osłabia jej działanie na przysadkę. Noradrenalina (za pośrednictwem receptorów cg-adre- nergicznych) oraz prostaglandyna E2 pobudzają wydzielanie gonadoliberyny. Serotonina, melatonina oraz peptydy opiatowe mają działanie hamujące. Dopamina przeważnie hamuje wydzielanie gonadoliberyny, w pewnych warunkach może mieć jednak działanie pobudzające. Gonadoliberyna działa na komórki gonadotropowe przysadki za pośrednictwem swoistych receptorów, których aktywacja prowadzi do nasilenia metabolizmu fosfatydyloinozytolu (p. rozdz. 1) wraz z dalszymi konsekwencjami tego zjawiska: zwiększonym przepływem jonów Caa+ przez błonę komórkową, aktywacją fosfolipidozależnej kinazy białkowej, uwalnianiem kwasu arachidonowego i uruchomieniem syntezy eikozanoidów.

Gonadoliberyna pobudza wydzielanie obu hormonów gonadotropowych, silniej działa jednak na wydzielanie lutropiny (LH) niż folitropiny (FSH). Niektórzy badacze przypuszczają, że istnieje odrębny neurohormon pod- wzgórzowy wybiórczo pobudzający uwalnianie folitropiny jak dotąd próby jego izolacji zakończyły się jednak niepowodzeniem. Gonadoliberyna wywiera także bezpośrednie działanie obwodowe. Wykazano obecność receptorów dla gonadoliberyny w jajniku oraz komórkach gruczołu śródmiąższowego jądra. Bezpośrednie działanie gonadoliberyny na gonadę męską jest dwukierunkowe: przy małych stężeniach gonadotropin lub ich braku przeważa wpływ pobudzający,, przy „ponadfizjologicznych” stężeniach gonadotropin – wpływ hamujący.

W lecznictwie oprócz syntetycznych preparatów odpowiadających naturalnemu dekapeptydowi stosuje się także analogi gonadoliberyny o wzmożonej aktywności lub o właściwościach hamujących wydzielanie gonadotropin. Superaktywne analogi tworzone są z reguły przez modyfikację w pozycji 6 i 10. Do najsilniej działających superaktywnych ana- logów należy D-TrpE-LH-RH, mający w pozycji 6 podstawiony D-tryptó- fan zamiast L-glicyny. Analogi o działania hamującym mają zwykle modyfikację w pozycji 2 i 6, np. D-Php2-Phe3-D-PheG-LH-RH.